Je hoort het de laatste tijd steeds meer: de rechtsstaat is in het geding. Maar wat is dat precies, de rechtsstaat?
ProDemos beschrijft de rechtsstaat als een ‘staat die het recht als hoogste gezag handhaaft’. De rechter bepaalt of iemand zich aan de wet heeft gehouden of niet. Als iemand de wet heeft overtreden, dan kan de rechter een straf en/of een verbod opleggen. Belangrijke kenmerken van de rechtsstaat zijn de fundamentele vrijheden (grondrechten) van de burgers die de macht van de overheid beperken, scheiding der machten, het legaliteitsprincipe (dat betekent dat de overheid handelt op basis van de wet en niet met terugwerkende kracht). Het tegenovergestelde van de rechtsstaat is volgens ProDemos de politiestaat (waarin de overheid zich niet aan regels houdt) of de totalitaire staat (nog sterkere controle door de overheid, bijv. Noord-Korea). Meer daarover in het artikel in de link hierboven.
Rechtsgeleerden waarschuwden onlangs dat ook in Nederland de rechterlijke onafhankelijkheid ‘boterzacht’ is. Christiaan Alberdingk Thijm, Beatrice de Graaf, Jerfi Uzman en Kirsten Verdel doen een dringende oproep aan alle politieke partijen om deze onafhankelijkheid te versterken, bijvoorbeeld door de rechtspraak een eigen begroting te geven. Gepubliceerd in De Volkskrant op 6 juli 2025 Nu de rechtsstaat onder druk staat, is het tijd voor democratische dijkverzwaring.