Als het niet zo goed gaat met de democratie en het democratisch bewustzijn van Nederlanders wat kan je daar dan aan doen?
In het onderzoek van Ron van Wonderen, Democratisch bewustzijn in Nederland, 2e meting (2022) adviseert Van Wonderen om het besef van het belang van democratie en rechtsstaat te vergroten aan de hand van dilemma’s en daarbij te focussen op de groep van 18-24 jaar. Hij raadt aan om gebruik te maken van nuances in opvattingen over democratie en rechtstaat, en gesprekken in brede zin te voeren. Opvattingen over autoritaire oplossingen komen in alle geledingen voor en ambiguïteit hoort erbij.
Je kunt het gesprek over democratie en rechtsstaat aan de scholen overlaten, maar je kunt ook zelf thuis het gesprek aangaan over bijvoorbeeld democratische dilemma’s, uitsluiting van bepaalde groepen, angst voor anderen, autoritair leiderschap, populistische oplossingen. Kinderen en jongeren hebben daar wel ideeën over. Daag ze uit om door te denken over hun oplossingen.
Voor achtergrondinformatie over democratie kun je je bijvoorbeeld inlezen over democratie op de website van ProDemos, huis voor democratie en rechtsstaat. In deze brochure van ProDemos leggen ze uit wat de kenmerken zijn van een democratie, welke democratische stelsels er zijn, verschillen in kiesstelsels en of er een ideale democratie bestaat. Ook vind je op de website van ProDemos veel interessante (vooral Engelstalige) linkjes over hoe je democratie kunt onderzoeken, vergelijken, maar ook over kiesstelsels.
Voor leerlingen van de basis- en middelbare scholen kun je verschillende filmpjes en lesmateriaal over democratie en verkiezingen vinden, bijvoorbeeld hier en hier
Wil je meer begrijpen over polarisatie en hoe communicatie, menselijk gedrag en politiek daarbij een rol spelen, dan is dit nog een interessant boek om te lezen: Alison Goldsworthy, Laura Osborne, Alexandra Chesterfield, Poles Apart (2022) In Poles Apart leggen 3 experts in polarisatie, menselijk gedrag en professionele communicatie uit waarom we zo snel terugvallen op rivaliserend gedrag. Wat is de invloed van genen en opvoeding en wat zijn de economische en politieke triggers waardoor vastgeroeste meningen voor de een zo verstandig lijken en voor de ander bizar over komen. Wat is de rol van sociale media en hoe helpen de inzichten uit de sociale psychologie, politicologie en communicatie ons om de verdeeldheid te verkleinen, respect op te bouwen en wederzijds begrip te vergroten.
Een heel ander instrument om het het democratisch bewustzijn te versterken is het initiatief om ‘burgerraden’ op te richten. In onderstaand fragment uit het het tv-programma Buitenhof van 8 juni 2025 wordt de denker der Nederlanden David van Reybrouck geïnterviewd over het burgerradeninitiatief als hij ingaat op de vraag of onze democratie grondige innovatie nodig heeft. Het is een prachtig interview over de fragiliteit en innovatie van de democratie, de verleiding van het fascisme en het gevaar van de steun van totalitaire regimes aan Europese landen.