Extreemrechts heeft vele bronnen. Vaak wordt verwezen naar het fascisme in de tweede wereldoorlog, maar het hedendaagse extreemrechts komt vooral voort uit kleine extremistische bewegingen die elkaar in coronatijd en op het internet hebben gevonden en op deelgebieden in online netwerken met elkaar samenwerken. Ze vinden elkaar vaak in een afkeer van de overheid. hieronder vind je een aantal bronnen die dieper ingaan op verschillende uitingsvormen van rechtsextremisme en fascisme. Het eerste artikel van Rosan Smits kan gedownload worden.
Rosan Smits, Dit is fascisme (De correspondent 22 mei 2025)
Het fascisme is terug. Deze keer niet met nazivlaggen, hakenkruisen en dodelijke bureaucratie, maar met ‘Make America Great Again’-petten, rechts-extremistische memes en een triomfantelijke vuist in de lucht. Geen getto’s en concentratiekampen, maar datagedreven klopjachten en ‘detention facilities’ in El Salvador en Guantanamo Bay. Geen bruinhemden en SS’ers, maar Proud Boys en Capitoolbestormers.
Rosan Smits laat zien dat fascisme begint met taal, niet met tanks. Met democratische verkiezingen, niet met een staatsgreep.
En het krijgt vrij baan, dankzij mensen die denken dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen – tot het dat ineens wél doet. Een gratis artikel van De Correspondent
Julia Ebner (Wenen, 1991) Going mainstream: how extremists are taking over (2023) en Going dark, the secret social lives of extremists (2020)
Ebner is als onderzoeker werkzaam bij het Institute for Strategic Dialogue in Londen en de universiteit van Oxford waar ze de psychologie van radicalisering onderzoekt. Voor haar onderzoeken naar extremisme ging ze undercover bij diverse extreemrechtse groeperingen, zoals neo-nazi’s, tradwifes en Jihadi bruiden en leert ze hacken van ISIS. Als onderzoeker zat ze in netwerken waarin aanslagen beraamd werden. In haar laatste boek Going Mainstream beschrijft ze het gedachtengoed en de werkwijze van vrouwenhaters, klimaatontkenners, racisten, transfoben, pro-lifegroeperingen, antivaxers, white supprematists en anti-liberalisten (QAnon). Ze ontdekt hoe deze groepen elkaar in coronatijd vonden op internationale platforms en gebruik gingen maken van social media. Hier verspreidt hun gedachtengoed zich razensnel en worden hun opvattingen opgepikt door mainstream media (o.a. Fox, Daily Mail) en rechtse politici. Hierdoor normaliseren de extreme ideeën zich steeds sneller.
Naomi Klein beschrijft in Dubbelganger (2023) waarom ze onderzoek deed naar de transformatie van rationele onderzoekers en ondernemers naar complotdenkers. Ze duikt in de spiegelwereld van Steve Bannon en beschrijft hoe hij zijn netwerk uitbreidde met influencers uit de ‘welzijnshoek’ die tegen vaccinaties en coronamaatregelen waren. Zij beschrijft hoe hij een hyperindividualistisch spiegelbeeld van vrijheid creëert, dat het omgekeerde is van het wereldbeeld waar Klein in gelooft. Klein schuwt ook de zelfreflectie niet. Ze wijst erop dat die slechte dubbelganger ook in onszelf huist, want dat we zelf ook polariseren, niet luisteren en een infrastructuur in onze economie en samenleving gecreërd hebben die de schaduwwereld van extreemrechts oproept. De feiten van QAnon kloppen niet, maar de emoties van waaruit hun mensen handelen wel. Volgens Klein zijn we allemaal slachtoffer en dader tegelijk en is onze superioriteit niet terecht. Klein ziet een uitweg in meer zorg en betrokkenheid voor elkaar en terugdringing van het individualisme en ego.
Philip S. Gorski en Samuel L. Perry, The flag + the cross (2022) over de geschiedenis van het witte Christelijk nationalisme en de bedreiging van de Amerikaanse democratie.
Hanna Arendt, Totalitarisme (1951) Dit boek is een klassieker: een historische, politieke en filosofische analyse van de oorsprong en dynamiek van totalitaire systemen, zoals Nazi-Duitsland en de Stalinistische Sovjet-Unie als manifestaties van het politieke kwaad.